Cmentarz żydowski na Woli
ul. Okopowa 49/51
Cmentarz żydowski jest obecnie jedyną czynną nekropolią tego wyznania w Warszawie. To największy kirkut w woj. mazowieckim i jeden z największych na świecie. Zajmuje obszar około 34 ha. Znajduje się na nim ok. 200 tys. nagrobków. Założony został w 1806 r., ale pierwszy pochówek miał miejsce w 1807 r. Przez wiele lat był cmentarzem o charakterze elitarnym, bowiem uboższa społeczność żydowska chowana była na Targówku.
Teren nekropolii był wielokrotnie powiększany, jednak szybkie wyczerpywanie miejsc grzebalnych doprowadziło do wprowadzenia systemu tzw. nasypów, polegających na usunięciu nagrobków i nasypaniu nowej warstwy ziemi na miejscu pochówków sprzed 50 lat (fakt ten wynikał z religijnego prawa żydowskiego zabraniającego ekshumacji lub likwidacji cmentarza czy choćby pojedynczego grobu). W ten sposób powstał cmentarz „piętrowy”. Do 1936 r. dokonano 14 takich nasypów. Kwatery na nekropolii podzielone były na 4 kategorie: porządkową (rodzina nie zadeklarowała czy jest ortodoksyjna czy asymilacka), konserwatywną, postępową (dla asymilatów) i dziecinną. W kwaterach porządkowych i konserwatywnych obowiązywał dodatkowy podział na oddziały męskie i kobiece.
W jednej z kwater konserwatywnych przeznaczono specjalne miejsce na grzebanie zniszczonych ksiąg religijnych. Początkowo groby zdobiono pomnikami w formie tzw. macewy (płyty kamiennej ustawionej pionowo, prostokątnej lub zakończonej łukowato). Umieszczano na niej symbole opisujące profesję, cechy czy zalety zmarłego (np. świece, księgi, dzbany, drzewa, lwy itp.). Starano się aby jak największa liczba nagrobków skierowana była na wschód, ku Jerozolimie. Do połowy XIX w. inskrypcje na pomnikach były wyłącznie hebrajskie, potem zyskały formę mieszaną – z jednej strony nagrobka hebrajską, z drugiej polską, rosyjską itp. Oprócz skromnych mogił i macew, na cmentarzu żydowskim spotkać można okazałe pomniki i mauzolea, a także tzw. ohele (z hebr. namioty) w formie małych domków na grobach zasłużonych rabinów czy cadyków, gdzie zostawiane są karteczki z prośbami. Wyrazem pamięci jest zwyczaj zostawiania kamyków na grobie.
W dniach 6 i 7 września 1831 r., w czasie szturmu wojsk carskich na Warszawę spaleniu uległ Dom Przedpogrzebowy oraz drewniane ogrodzenie kirkuta. W czasie II wojny światowej nekropolia pozostała poza terenem działań zbrojnych. Dopiero w sierpniu 1944 r. zacięte walki toczyły tu harcerskie bataliony Armii Krajowej: „Zośka” i „Parasol”. W toku tych walk zniszczeniu uległy zabudowania cmentarne. Na cmentarzu żydowskim znajdują się pomniki upamiętniające pomordowanych w czasie II wojny światowej, m.in. Pomnik Pamięci Dzieci – Ofiar Holokaustu, Pomnik Janusza Korczaka, Pomnik żydowskich oficerów Wojska Polskiego pomordowanych w Katyniu, Miednoje, Kozielsku, Ostaszkowie i Charkowie, Pomnik Żołnierzy i Oficerów Żydowskich Poległych w II Wojnie Światowej.
Na wolskim kirkucie spoczywają m. in.: Szymon Askenazy (historyk i dyplomata), Majer Bałaban (historyk, prof. UW), Józef Goldszmit (adwokat, ojciec Janusza Korczaka), Ludwik Hirszfeld (lekarz), Estera Rachela Kamińska (aktorka teatralna), Samuel Orgelbrand (wydawca, księgarz, inicjator 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej), Icchak Lejb Perec (pisarz), Hipolit Wawelberg (finansista i filantrop), Ludwik Zamenhof (twórca esperanto).
Materiały źródłowe:
1. H. Kroszczor „Cmentarz Żydowski w Warszawie”, Warszawa 1983.
2. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
3. H. i P. Paszkiewiczowie, M. Krajewska „Cmentarze żydowskie w Warszawie”, Warszawa, 1992.
4. www.jewish.org.pl
ul. Okopowa 49/51
Teren nekropolii był wielokrotnie powiększany, jednak szybkie wyczerpywanie miejsc grzebalnych doprowadziło do wprowadzenia systemu tzw. nasypów, polegających na usunięciu nagrobków i nasypaniu nowej warstwy ziemi na miejscu pochówków sprzed 50 lat (fakt ten wynikał z religijnego prawa żydowskiego zabraniającego ekshumacji lub likwidacji cmentarza czy choćby pojedynczego grobu). W ten sposób powstał cmentarz „piętrowy”. Do 1936 r. dokonano 14 takich nasypów. Kwatery na nekropolii podzielone były na 4 kategorie: porządkową (rodzina nie zadeklarowała czy jest ortodoksyjna czy asymilacka), konserwatywną, postępową (dla asymilatów) i dziecinną. W kwaterach porządkowych i konserwatywnych obowiązywał dodatkowy podział na oddziały męskie i kobiece.
W jednej z kwater konserwatywnych przeznaczono specjalne miejsce na grzebanie zniszczonych ksiąg religijnych. Początkowo groby zdobiono pomnikami w formie tzw. macewy (płyty kamiennej ustawionej pionowo, prostokątnej lub zakończonej łukowato). Umieszczano na niej symbole opisujące profesję, cechy czy zalety zmarłego (np. świece, księgi, dzbany, drzewa, lwy itp.). Starano się aby jak największa liczba nagrobków skierowana była na wschód, ku Jerozolimie. Do połowy XIX w. inskrypcje na pomnikach były wyłącznie hebrajskie, potem zyskały formę mieszaną – z jednej strony nagrobka hebrajską, z drugiej polską, rosyjską itp. Oprócz skromnych mogił i macew, na cmentarzu żydowskim spotkać można okazałe pomniki i mauzolea, a także tzw. ohele (z hebr. namioty) w formie małych domków na grobach zasłużonych rabinów czy cadyków, gdzie zostawiane są karteczki z prośbami. Wyrazem pamięci jest zwyczaj zostawiania kamyków na grobie.
W dniach 6 i 7 września 1831 r., w czasie szturmu wojsk carskich na Warszawę spaleniu uległ Dom Przedpogrzebowy oraz drewniane ogrodzenie kirkuta. W czasie II wojny światowej nekropolia pozostała poza terenem działań zbrojnych. Dopiero w sierpniu 1944 r. zacięte walki toczyły tu harcerskie bataliony Armii Krajowej: „Zośka” i „Parasol”. W toku tych walk zniszczeniu uległy zabudowania cmentarne. Na cmentarzu żydowskim znajdują się pomniki upamiętniające pomordowanych w czasie II wojny światowej, m.in. Pomnik Pamięci Dzieci – Ofiar Holokaustu, Pomnik Janusza Korczaka, Pomnik żydowskich oficerów Wojska Polskiego pomordowanych w Katyniu, Miednoje, Kozielsku, Ostaszkowie i Charkowie, Pomnik Żołnierzy i Oficerów Żydowskich Poległych w II Wojnie Światowej.
Na wolskim kirkucie spoczywają m. in.: Szymon Askenazy (historyk i dyplomata), Majer Bałaban (historyk, prof. UW), Józef Goldszmit (adwokat, ojciec Janusza Korczaka), Ludwik Hirszfeld (lekarz), Estera Rachela Kamińska (aktorka teatralna), Samuel Orgelbrand (wydawca, księgarz, inicjator 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej), Icchak Lejb Perec (pisarz), Hipolit Wawelberg (finansista i filantrop), Ludwik Zamenhof (twórca esperanto).
Materiały źródłowe:
1. H. Kroszczor „Cmentarz Żydowski w Warszawie”, Warszawa 1983.
2. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
3. H. i P. Paszkiewiczowie, M. Krajewska „Cmentarze żydowskie w Warszawie”, Warszawa, 1992.
4. www.jewish.org.pl
