Pawiak – Serbia
al. Jana Pawła II róg ul. Dzielnej

Więzienie zbudowane w latach 1829-1835 według projektu Henryka Marconiego między ulicami Dzielną i Pawią, od tej ostatniej otrzymało złowieszczą później nazwę "Pawiak". Składało się ono z kilku budynków wg:ród których dwa były najważniejsze: oddział męski zwany "Pawiakiem" i żeński zwany "Serbia". Początkowo osadzano tu przestępców kryminalnych, a od 1863 r. stało się więzieniem politycznym, miejscem kaźni wielu patriotów. Najtragiczniejszy okres w jego dziejach to lata okupacji hitlerowskiej.

Przez cele Pawiaka przeszło około stu tysięcy więźniów, z których około trzydziestu siedmiu tysięcy wymordowano, a ponad sześćdziesiąt tysięcy wywieziono do obozów koncentracyjnych. W obliczu zbliżającego się frontu 30 lipca 1944 r. część więźniów ewakuowano, a pozostałych rozstrzelano. W czasie powstania warszawskiego 21 sierpnia 1944 r. hitlerowcy wysadzili budynki, chcąc zatrzeć ślady zbrodni. Pawiak przestał istnieć. Powojnie postanowiono upamiętnić to miejsce tworząc Mauzoleum Walki i Męczeństwa. Zabezpieczono i zrekonstruowano ocalałe fragmenty oddziału męskiego, które mieszczą od 1965 r. Muzeum Pawiaka.