Cmentarz Powązkowski rzymsko-katolicki
ul. Powązkowska 14
Cmentarz założony został w 1790 r. Jest jedną z najstarszych polskich nekropolii i jednym z najpiękniejszych cmentarzy Europy, będącym miejscem wiecznego spoczynku ok. 2,5 miliona osób.
W 1791 r. teren cmentarza otoczono murem oraz wyznaczono plac pod katakumby. W 1793 r. zbudowano kościół Św. Karola Boromeusza. W 1925 r. za południową ścianą katakumb wytyczono Aleję Zasłużonych, przy której pochowani są wybitni Polacy, przedstawiciele świata polityki, kultury, nauki, techniki, sztuki (choć także poza tą Aleją odnaleźć można mogiły wybitnych osób).
W 2004 r. wzdłuż muru od ul. Spokojnej wybudowano skromne kolumbarium, przeznaczone na urny. Zarówno cmentarz jak i kościół zaprojektował architekt króla Stanisława Augusta, Dominik Merlini. Pierwotnie nekropolia była zaniedbana i nieuporządkowana. Kolejne groby pojawiały się bez jednolitego planu rozmieszczenia.
Obecny ład cmentarz zawdzięcza działalności nadzorcy Ignacego Szulca, choć i tak bez posługiwania się planem trudno tu zorientować się w topografii. Nekropolia szczęśliwie przetrwała zabory i I wojnę światową. Dopiero II wojna światowa odcisnęła na niej swoje piętno. W 1939 r. od pocisków artyleryjskich ucierpiał kościół i niektóre nagrobki, spłonął dach nad katakumbami. W 1942 r. podczas radzieckich nalotów na Warszawę zniszczeniu uległy dwie kwatery oraz Brama III (od ul. Powązkowskiej).
Jednak największa dewastacja miała miejsce podczas Powstania Warszawskiego (1944 r.). Stacjonująca na Powązkach niemiecka artyleria oraz czołgi dokonały kolejnych spustoszeń: spłonęła świątynia oraz cała dokumentacja archiwalno-kancelaryjna, stratowano wiele nagrobków. Po wojnie przez wiele lat odbudowywano nekropolię. W 1965 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków, a w 1974 r. z inicjatywy Jerzego Waldorffa powstał Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, którego głównym celem jest ratowanie cennych zabytków m. in. poprzez zbiórki datków na konserwację pomników (doroczne kwesty prowadzone w dzień Wszystkich Świętych oraz Zaduszki przez znanych aktorów, ludzi sztuki i wolontariuszy).
Współczesne Powązki, powiększane 19 razy (ostatnio w 1971 r.), zajmują obszar ok. 43 ha (dla porównania Watykan – 44 ha). Są nie tylko cmentarzem, ale także zabytkiem, miejscem historycznym dla Polski i Warszawy, a jednocześnie pięknym parkiem. W drugiej połowie XIX w. Powązki stały się cmentarzem elitarnym, służącym tylko ludziom z wyższych warstw społecznych. Do dziś nekropolia traktowana jest prestiżowo. Być tam pochowanym lub mieć groby przodków to zaszczyt i duży honor.
Na Cmentarzu Powązkowskim spoczywają m. in.: Antoni Blikle, Hanka Bielicka, Mieczysława Ćwiklińska, Maria Dąbrowska, Tadeusz Dołęga Mostowicz, Wieńczysław Gliński, Pola Gojawiczyńska, Zbigniew Herbert, Marek Hłasko, Gustaw Holoubek, Kalina Jędrusik, Jan Kiepura, Krzysztof Kieślowski, Hugo Kołłątaj, Bolesław Leśmian, Witold Małcużyński, Dominik Merlini, Stanisław Moniuszko, Tadeusz Nalepa, Czesław Niemen, Jan Nowak-Jeziorański, Hanka Ordonówna, Agnieszka Osiecka, Marek Perepeczko, Władysław Podkowiński, Bolesław Prus, Władysław Reymont, Danuta Rinn, Ada Sari, Irena Sendler, Leopold Staff, Stefan Starzyński (grób symboliczny), Jerzy Waldorff, Melchior Wańkowicz, Jerzy Wasowski, Stefan Wiechecki „Wiech”, Stanisław Wigura, Franciszek Żwirko i wiele innych osób, których nie sposób tu wymienić.
Materiały źródłowe:
1. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
2. J. Waldorff, H. Szwankowska, D. Jendryczko, B. Olszewska, Z. Czyńska , „Cmentarz Powązkowski w Warszawie”, Warszawa 1984.
3. T.M. Rudkowski, „Cmentarz Powązkowski w Warszawie”, Wrocław 2006.
ul. Powązkowska 14
W 2004 r. wzdłuż muru od ul. Spokojnej wybudowano skromne kolumbarium, przeznaczone na urny. Zarówno cmentarz jak i kościół zaprojektował architekt króla Stanisława Augusta, Dominik Merlini. Pierwotnie nekropolia była zaniedbana i nieuporządkowana. Kolejne groby pojawiały się bez jednolitego planu rozmieszczenia.
Obecny ład cmentarz zawdzięcza działalności nadzorcy Ignacego Szulca, choć i tak bez posługiwania się planem trudno tu zorientować się w topografii. Nekropolia szczęśliwie przetrwała zabory i I wojnę światową. Dopiero II wojna światowa odcisnęła na niej swoje piętno. W 1939 r. od pocisków artyleryjskich ucierpiał kościół i niektóre nagrobki, spłonął dach nad katakumbami. W 1942 r. podczas radzieckich nalotów na Warszawę zniszczeniu uległy dwie kwatery oraz Brama III (od ul. Powązkowskiej).
Jednak największa dewastacja miała miejsce podczas Powstania Warszawskiego (1944 r.). Stacjonująca na Powązkach niemiecka artyleria oraz czołgi dokonały kolejnych spustoszeń: spłonęła świątynia oraz cała dokumentacja archiwalno-kancelaryjna, stratowano wiele nagrobków. Po wojnie przez wiele lat odbudowywano nekropolię. W 1965 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków, a w 1974 r. z inicjatywy Jerzego Waldorffa powstał Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, którego głównym celem jest ratowanie cennych zabytków m. in. poprzez zbiórki datków na konserwację pomników (doroczne kwesty prowadzone w dzień Wszystkich Świętych oraz Zaduszki przez znanych aktorów, ludzi sztuki i wolontariuszy).
Współczesne Powązki, powiększane 19 razy (ostatnio w 1971 r.), zajmują obszar ok. 43 ha (dla porównania Watykan – 44 ha). Są nie tylko cmentarzem, ale także zabytkiem, miejscem historycznym dla Polski i Warszawy, a jednocześnie pięknym parkiem. W drugiej połowie XIX w. Powązki stały się cmentarzem elitarnym, służącym tylko ludziom z wyższych warstw społecznych. Do dziś nekropolia traktowana jest prestiżowo. Być tam pochowanym lub mieć groby przodków to zaszczyt i duży honor.
Na Cmentarzu Powązkowskim spoczywają m. in.: Antoni Blikle, Hanka Bielicka, Mieczysława Ćwiklińska, Maria Dąbrowska, Tadeusz Dołęga Mostowicz, Wieńczysław Gliński, Pola Gojawiczyńska, Zbigniew Herbert, Marek Hłasko, Gustaw Holoubek, Kalina Jędrusik, Jan Kiepura, Krzysztof Kieślowski, Hugo Kołłątaj, Bolesław Leśmian, Witold Małcużyński, Dominik Merlini, Stanisław Moniuszko, Tadeusz Nalepa, Czesław Niemen, Jan Nowak-Jeziorański, Hanka Ordonówna, Agnieszka Osiecka, Marek Perepeczko, Władysław Podkowiński, Bolesław Prus, Władysław Reymont, Danuta Rinn, Ada Sari, Irena Sendler, Leopold Staff, Stefan Starzyński (grób symboliczny), Jerzy Waldorff, Melchior Wańkowicz, Jerzy Wasowski, Stefan Wiechecki „Wiech”, Stanisław Wigura, Franciszek Żwirko i wiele innych osób, których nie sposób tu wymienić.
Materiały źródłowe:
1. K. Mórawski " Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich” , Warszawa, Wydaw. PTTK „Kraj”, 1989.
2. J. Waldorff, H. Szwankowska, D. Jendryczko, B. Olszewska, Z. Czyńska , „Cmentarz Powązkowski w Warszawie”, Warszawa 1984.
3. T.M. Rudkowski, „Cmentarz Powązkowski w Warszawie”, Wrocław 2006.
Mapa Starych Powązek (1516.69 KB)
